De bouw in Nederland experimenteert volop met circulariteit. Zo blijkt The Natural Pavilion op de Floriade Expo 2022 een fraaie proeftuin voor circulaire en biobased materialen. Met constructeur Diana de Krom (ABT) doen we het ontwerp én ontwerpproces uit de doeken.

We bezoeken het Floriade-terrein op een aangenaam zomerse dag. Ondanks alle kritische noten die over het evenement zijn gekraakt, is het aanzicht van het geheel en het verblijf in Almere erg prettig. Over flora zullen we het hier niet hebben, maar vaststaat dat het circulair bouwen – ook door de aard van deze tijdelijke tentoonstelling – er volop floreert. Zoals The Natural Pavilion, dat uitblinkt door de toepassing van 100% circulaire materialen, waarvan 95% biobased. Diana de Krom (projectleider circulaire constructies, ABT; foto onder) tekende voor het integrale ontwerp van dit tijdelijke paviljoen, dat werd ontwikkeld door een consortium onder aanvoering van de Noordereng Groep.

HoutKern Modules

De gekozen modulestructuur is afgeleid van een eerder project, het EnergieHotel in Ede, dat werd gemodificeerd naar een woningbouwconcept. De hierbij ontwikkelde HoutKern Modules maken het mogelijk om tot zeventig meter hoogte te bouwen. In Almere zijn het drie bouwlagen van ruim tien meter in totaal. De Krom: “Dat geplande hotel in Ede ligt dicht bij een Natura 2000-gebied. De stikstofuitstoot is dan de bepalende factor voor allerlei keuzes. Zo hebben we in het ontwerp gestuurd op een lage CO₂-voetafdruk en lage GPR-scores en daarmee kwamen we uit op de houten modules. Door licht en geprefabriceerd te bouwen, reduceer je verder de stikstofuitstoot tijdens de bouw enorm.”

“Het voortdurend sturen op duurzaamheidsscores in een ontwerp”, vervolgt De Krom, “levert niet alleen een circulair gebouw op, maar biedt ook inzichten over onderdelen die nog verder verduurzaamd kunnen worden. Van de berekeningen van de MPG, de MilieuPrestatie Gebouwen, leerden we dat de fundering en het gevelglas elementen zijn die, na de hoofddraagconstructie, een forse negatieve impact hebben.”

“De uitvraag voor The Natural Pavilion was een biobased of circulair gebouw. Dat heeft het team opgepakt met een biobased en circulaire fundering van hout en gerecycled glas in de gevels. Daarnaast hebben we ook de negatieve impact van de installaties kunnen terugbrengen door bij het ontwerp daarvan gebruik te maken van natuurlijke principes. Daarmee worden de installaties en de benodigde energie tot een minimum beperkt.”

Ontwerpvrijheid

Het gebouw zelf bestaat uit kubussen die het begrip ‘legolisering’ alle eer aandoen. De losmaakbaarheid spat ervan af en de constructie laat het toe dat bepaalde plekken zonder modules toe kunnen. De Krom: “Als je met modules aan de slag gaat, kunnen gebouwen op basis van alleen maar rechthoeken er heel saai uitzien. De Houtkern Modules bieden echter ook veel ontwerpvrijheid, zodat architectuurstudio DP6 een speels ontwerp heeft gemaakt. Om dat te realiseren hebben we aan de modules elementen toegevoegd, zoals modulaire dakliggers om een vide te realiseren, houten trappen van CLT en houten bordessen. Ook hebben we twee modules ‘aan elkaar’ ontworpen, waardoor je uitkragingen kunt maken. Hiermee is een speels gebouw ontstaan, dat is opgebouwd uit standaard elementen die allemaal hergebruikt kunnen worden.”

Nederlands hout

De massieve houten kolommen, het opvallendste onderdeel van de constructie, zijn afkomstig van recent in Nederland gerooide bomen. De Krom: “We hebben voor de houten kolommen aan de buitenkant een houtsoort gebruikt die beter tegen vocht kan. Binnenin het gebouw kan de houten constructie door uitdroging scheuren gaan vertonen. Daar is echter rekening mee gehouden bij het berekenen van de krachten. Ik verwacht hier, met het Nederlandse klimaat, niet veel uitdroging, mede omdat het pand niet verwarmd wordt. Bij een woning zullen we daar anders naar kijken. Op het moment dat dit pand uit elkaar wordt gehaald, zullen we de kolommen inspecteren. Hout is naast een biobased en daarmee circulair materiaal ook een flexibel materiaal dat je gemakkelijk kunt aanpassen en repareren.”

Geluid

Een opvallend detail wordt gevormd door de ingenieuze, stalen knopen, die speciaal voor dit pand zijn ontworpen. In elke hoek waar de modules bij elkaar komen, verbinden ze de houten liggers en kolommen. In het oorspronkelijke ontwerp (Ede) waren de knopen nog complexer. Dat had te maken met de eisen die aan een hotel worden gesteld op bijvoorbeeld het gebied van brandveiligheid en geluidseisen. Het was vooral de kunst om de knopen zo te ontwerpen, dat ze naast hun constructieve functie ook makkelijk te monteren en demonteren zijn.

“De wanden zijn niet-dragend”, vervolgt De Krom, “en kunnen overal worden weggenomen. Zo is je gebouw flexibel in te delen en kun je daarnaast altijd bij de knopen komen. De knopen zijn verder van groot belang voor de akoestiek. Door te kiezen voor zwaardere stalen knopen, met meer massa, wordt het contactgeluid vanuit de kolommen bij die knopen gedempt. Door dit ontwerp hebben we het geluidsprobleem ook voor woningbouwmodules goed kunnen tackelen.”

Restwaarde

“Je zag bij het ontwerpen van deze modules ook dat de processen met hout nog niet zo zijn uitgekauwd als met beton”, aldus De Krom. “Dat laatste materiaal gebruiken we al heel lang, de processen ermee zijn allemaal geoptimaliseerd en het kan zo goedkoop mogelijk worden geproduceerd. Collega’s van Oosterhoff zijn aan het onderzoeken hoe je de restwaarde van een gebouw kunt meenemen in de investeringsraming. Zij hebben The Natural Pavilion doorgerekend en komen op een heel hoge restwaarde uit. Dat heeft voor een groot deel te maken met de hoge Losmaakbaarheidsindex van 83%.”

Lees nu het complete artikel over The Natural Pavilion in het digitale magazine Circulariteit.

De Floriade Expo 2022 is nog tot en met aanstaande zondag 9 oktober te bezoeken.

Tekst: Ysbrand Visser
Beeld The Natural Pavilion: ScagliolaBrakkee