Tijdens de Inspiratiedag Renovatie kwam in het gelijktijdig gehouden seminar Renovatie & Transformatie een veelheid aan oplossingen langs. In de eerste presentatie, van Orin Tijsse Klasen (TKI Urban Energy), werd ook nog eens uitgebreid uit de doeken gedaan welke innovatieprogramma’s er in het land spelen en welke subsidiemogelijkheden er zijn.

Met tal van meerjarige missiegedreven programma’s helpt TKI Urban Energy om energierenovaties te versnellen, met ook speciale aandacht voor industrialisatie en digitalisering van het renovatieproces. Een hele reeks van woningfabrieken, waarin tegenwoordig veel wordt geïnvesteerd, levert totaaloplossingen op, maar ook deelconcepten en energiemodules:

• Renovatie en verduurzaming van de volledige schil; geschikt voor hoogbouw en deel laagbouw (voornamelijk woningcorporaties);
• Deelconcept oplossing; woningcorporaties (in potentie ook voor particulieren);
• Energiemodules; voor woningcorporaties en particulieren (veel groei te verwachten).

Voor de huidige woningvoorraad is dit alles nog niet de heilige graal, aldus innovatie analist Tijsse Klasen, maar hij toonde toch al veel concepten en voorbeelden. Zeker bij particuliere woningen moeten we rekening houden met kleine stapjes, terwijl appartementen en hoogbouw hier wel van zullen profiteren. Hét voorbeeld werd ook benoemd: de eerste energieleverende flat van Europa (Henriëttedreef, Utrecht; video). Acht verschillende deelconcepten zijn daar toegepast, variërend van ventilatiekanalen in geveldelen tot glazen balkons met zonne-opwek. Deze aanpak wordt nu ook Europees uitgerold.

40% kostenreductie

Er kwamen heel veel voorbeelden van innovatie langs, waarbij het liefst een integrale aanpak vooropstaat. Neem de Future Factory, die in 2025 25.000 renovatiepakketten moet opleveren bij een kostprijsreductie van 40% (verkoop, levering en productie). Volop innovatie is ook terug te vinden in de MKI-tool, die voor woningcorporaties de circulariteit en CO₂-uitstoot goed meetbaar maakt, en in drones waarmee BAM Wonen woningen inscant en opmeet. Daarmee is het in beeld brengen van de woningen enorm versneld en gebeurt dat ook preciezer dan een mens kan.

De vele voorbeelden laten niet onverlet dat er nog veel kansen zijn om te profiteren van de potten met geld die beschikbaar zijn. Zo is er de MOOI-regeling, waaruit het ambachtelijke BRIMM-renovatieproject rolt: een isolatieconcept dat goedkoper en sneller te realiseren is door onder meer een aerogel spouwmuurisolatie en folie op het glaswerk.

De opschaling van industriële concepten voor de renovatiemarkt blijft op dit moment echter nog beperkt, aldus Tijsse Klasen, terwijl er naar verwachting dit jaar wel 11.000 nieuwbouwwoningen uit de fabriek komen. Meer slimme innovaties vind je op uptempo.nu; let ook op de daar vermelde matchmakingsessies.

Alpenlucht

Na de berg aan TKI-projecten werd de focus verlegd naar schone berglucht. Althans zo verbeeldde Peter Crijns van Ionair zijn oplossing voor een gezuiverd binnenklimaat in gebouwen met een luchtbehandelingssysteem. In het algemeen zorgt ionisatie door zon en wind voor meer ionen (elektrische geladen deeltjes) in de atmosfeer en dat zuivert de lucht. Daarnaast helpen zuurstof ionen de mens om beter zuurstof op te nemen. Het Zwitserse bedrijf houdt haar boodschap echter graag begrijpelijk en eenvoudig en spreekt daarom meestal van ‘frisse Alpenlucht’.

In de praktijk is de ionisatie van lucht in een gebouw makkelijk te koppelen aan een bestaande luchtbehandelingskast. Daardoor ondergaat de toevoerlucht een enorme zuivering. Ionair is de enige partij die dit proces in gebouwen nabootst. Logisch dat de zaken sinds het begin van de coronapandemie een hoge vlucht hebben genomen.

Ionair meet de luchtkwaliteit waarna iedere twee seconden de ionisatie wordt aangepast om de lucht zo schoon mogelijk te houden. Als effecten op het binnenklimaat benoemde Crijns: het neutraliseren van geuren (zoals typische ziekenhuisgeur), ontbinden van koolwaterstofverbindingen, een betere hygiëne, reductie van micro-organismen en beperking van virussen. Zo neemt de coronavirusconcentratie met minstens 90% af, vertelde Crijns, ook al toont onafhankelijke onderzoek (Fraunhofer Institute) een reductie van liefst 99,5% aan.

Renoveren

Bij standaard ventilatie-oplossingen in te renoveren panden moet je er volgens Crijns rekening mee houden dat meer ventileren lastig samengaat met meer energie besparen. Bovendien gaat dat gepaard met de aanleg van meer of grotere kanalen en roosters en dus hogere kosten. Wil je daarin een balans vinden, dan kun je overwegen geïoniseerde lucht toe te passen. Daarvoor zijn nauwelijks bouwkundige ingrepen nodig.

Het is niet alleen de toegevoerde buitenlucht, maar ook de afgevoerde lucht die wordt gemeten om de zuiverheid van de lucht te vergroten (met ionisatie). Om de werking van het systeem verder onder controle te houden worden ook de luchtvochtigheid en -snelheid gemonitord. De voorbeelden van plaatsing van het systeem zijn legio en variëren van vliegvelden tot ziekenhuizen, van musea tot scholen en van bierbrouwers tot (gerenoveerde) kantoren.

Corona

Het slotakkoord kwam van technisch adviseur Martin Timmermans (Nijburg Industry Group). Ook hij benadrukte het belang van schone lucht in een gebouw, zeker in het licht van corona. Goede ventilatie beperkt het aantal virusdeeltjes in de lucht en vermindert de verspreiding. Wat dat betreft is er dus ook een positief effect van corona, aldus Timmermans: de kwaliteit van de ventilatie is onder een vergrootglas komen te liggen.

Goed ventileren berust op verschillende uitgangspunten, ook al ontbreekt vaak het monitoren, zeker in de woningbouw. Op scholen wordt dat meten vaak nog ‘kneuterig’ gedaan, terwijl betere oplossingen niet veel duurder of complexer hoeven te zijn. Let er verder ook op, vertelde Timmermans, dat de te ventileren lucht niet zijn weg vindt van persoon tot persoon, niet te veel tocht oplevert en ook niet opnieuw wordt gebruikt. En wat moet je verder met het advies om te luchten (ramen openzetten) in het licht van energie besparen en verduurzamen? Kan dat niet slimmer? Ja, met allerlei soorten sensoren en weermetingen kan dat, maar kijk er ook met boerenverstand naar, aldus Timmermans.

Om klanten daarbij te helpen, publiceerde Nijburg een whitepaper, waardoor de lezer met een coronabril op kan beoordelen of een bestaand, standaard luchtbehandelingssysteem nog voldoet. Zeker nu de bezettingsgraad van kantoren door corona is veranderd, is het voor velen de vraag of de bestaande ventilatie nog toereikend is en wat daaraan gedaan kan worden. En kijkend naar bijvoorbeeld het Bouwbesluit zijn de normen niet altijd voldoende, aldus Timmermans. Let daarom goed op het aantal personen in de ruimte en op de aard van de vervuiling die je wilt verminderen.

Renovatiekit

Gebouwen moeten verder volgend jaar energielabel C bezitten, maar meer dan de helft heeft het label nog niet in bezit en een kwart gaat dat waarschijnlijk ook niet halen. In het licht van de grote leegstand, aldus Timmermans, zouden veel kantoren prima getransformeerd kunnen worden naar woningen. Extra aandacht voor de ventilatie met slimme concepten is dan een must: vraaggestuurde installaties, gebaseerd op actuele ideeën rond een gezond klimaat in een gebouw, met behulp van sensoren, slimme componenten en de weersverwachting.

In dat kader heeft Nijburg voor de renovatie in de gestapelde bouw een slimme renovatiekit samengesteld. Het betreft een module die eenvoudig op de primaire aansluiting voor de ventilatielucht gemonteerd kan worden. Het vraaggestuurde, smart systeem waarborgt op basis van de CO₂-concentratie (met sensoren) een goede ventilatie. De kant-en-klare box wordt vooraf in de gewenste kleur geschilderd en dat alles beperkt de impact voor de bewoners van de woningen fors. Geïnteresseerden spoedden zich daarop direct naar de stand van Nijburg op de beursvloer van Next Level (Gorinchem) en het vervolg van de Inspiratiedag Renovatie.

Tekst: Ysbrand Visser
Beeld (boven): Shutterstock