Om circulair bouwen te laten vliegen, moeten alle ketenpartners samen optrekken om inzicht te geven in materiaalstromen. Gebrek aan draagvlak voor een transitie naar een circulaire bouw kan zowel intern als extern een uitdaging zijn, maar projectteams op persoonsniveau en hechte samenwerking met ketenpartners vormen daarvoor een oplossing. Deze uitkomsten en meer kwamen uit het rondetafelgesprek Circulair Bouwen, waar vijf Duurzaam Gebouwd-experts aan deelnamen, onder leiding van hoofdredacteur Reinoud Schaatsbergen van Stedebouw & Architectuur.
Tekst: Marvin van Kempen, Moderator: Reinoud Schaatsbergen, Beeld: Shutterstock
De digitale discussie over circulair bouwen vond plaats tijdens de Week van de Circulaire Economie en na de oplevering van het rapport ‘Beschikbaarheid en gebruik secundaire bouwmaterialen en producten’ door Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Om in 2030 de helft minder primaire grondstoffen te gebruiken en in 2050 een volledig circulaire economie te hebben, moet iedereen in de bouw- en vastgoedsector hard(er) gaan lopen. Allereerst is belangrijk dat er inzicht is over de beschikbaarheid van secundaire materialen: waar en wanneer is er iets beschikbaar en op welke manier kan dat materiaal bijdragen aan een circulair gebouw?
Hier is een rol weggelegd voor digitale en fysieke hubs. Voor eerstgenoemde kijken we bijvoorbeeld naar de materiaalomgeving Matching Materials van Heijmans. “We bieden dit platform gratis aan in de markt, omdat de materialentransitie vraagt om transparantie”, geeft Thijs Huijsmans van Heijmans aan. “Tijdens de Week van de Circulaire Economie organiseerden we een speeddatesessie om meer mensen hiermee kennis te laten maken met het initiatief. Het is geen verkoopplek, maar we willen de materialenstromen nu en in de toekomst zichtbaar maken. Het is goed om te weten welke materialen er over een jaar vrijkomen en die bijvoorbeeld te claimen voor je volgende project, om die kennis in je circulaire ontwerp mee te nemen.”
Andere manier van denken
Die informatievoorziening zien we tevens terugkomen in de fysieke versie van deze spil. Dura Vermeer startte met een circulaire bouwhub, de Dura Vermeer Urban Miner. Die circulaire bouwhub vestigde zich op een ruime, vaste plek in de regio Rotterdam. Naast de tussenopslag van nieuwe bouwmaterialen kunnen daar ook gebruikte bouwmaterialen en gebouwelementen en -onderdelen tijdelijk worden opgeslagen, bewerkt en weer een nieuwe bestemming krijgen. “Opslag en transport uit de regio komen hier bij elkaar”, verduidelijkt Sandra van der Lee van Dura Vermeer. “Dat vraagt om een andere manier van werken en daarvoor is vertrouwen een belangrijke waarde. Je moet met elkaar kennis delen om goed samen te werken.” Daar sluit Bauke Geuzebroek van Knauf zich bij aan: “Als iedereen materialenstromen alleen voor zichzelf in kaart gaat brengen, dan gaan we daar geen grote stappen zetten. Die verantwoordelijkheid om kennis beschikbaar te stellen ligt bij ons allemaal en daar moeten we elkaar voor opzoeken. We moeten niet alleen weten waar de materialen zijn ondergebracht, maar ook wat er nu precies in een gebouw zit, bijvoorbeeld aan de hand van een materialenpaspoort. Pakken we dit nu goed op, dan hebben we er over tien jaar een positief effect van.”
Vanwege de schaarste komt dit handelen voor sommige materialen nu al te laat. “Over 10 jaar zijn ruwe grondstoffen als indium niet meer voorradig”, geeft Laurens de Lange van TerraTransities aan. “Producten die materialen in die categorie gebruiken zien we onder andere in de installatie- en verlichtingstechniek. Zorg voor ieder type materiaal voor een goede aanpak en benut de stromen die nu uit sloopwerkzaamheden optimaal, bijvoorbeeld met een hub.“ Volgens Hans Verkleij van Calduran Kalkzandsteen begint een goed proces bij het correct scheiden van materiaalstromen: “We sturen op een casco dat zo lang mogelijk kan blijven staan. Als je het dan moet slopen, zorg er dan voor dat je stromen goed scheidt. Dat klinkt als een open deur, maar het gebeurt nog lang niet altijd. Hoe minder vervuiling er optreedt bij de inzameling, hoe hoogwaardiger je kunt hergebruiken.” Ketenpartnerships spelen volgens hem een essentiële rol: “We zochten de samenwerking op met afvalverwerker GP Groot, waarmee we materialen die vrijkomen gelijktijdig willen verwerken. Wanneer de secundaire materialenstroom constant wordt, kunnen we die gebruiken in ons productieproces voor Caldubo kalkzandsteen elementen waarmee de dragende wanden van een woningen worden gemaakt. Om de grondstoffen daadwerkelijk gereed te hebben, dien je aardig wat terrein beschikbaar te hebben voor de opslag. We richten ons nu vooral op de stromen die beschikbaar zijn maar hopen in de toekomst meer inzicht te krijgen in de materiaalstromen van de komende jaren. ”
Geen schaarste
Hoewel indium, goud en zilver niet ruw voorradig zijn, is er nog helemaal geen prijseffect op deze materialen. En voor sommige materialen is er nog geen sprake van schaarste de komende decennia. “Daar lopen wij bijvoorbeeld tegenaan”, geeft Geuzebroek aan. “Het verdienmodel ligt dan elders en de rol van de overheid kan daar een kritische rol in spelen, bijvoorbeeld door circulair aanbesteden vaker toe te passen. Opdrachtgevers hadden eerder al een stimulerende rol voor innovatie in de bouw en die wordt alleen maar groter.” Ook Huijsmans denkt dat een circulaire uitvraag van opdrachtgevers noviteiten in de hand werkt. “Het zorgt ervoor dat je met je leveranciers kunt nadenken over goed passende oplossingen.” Tegelijkertijd kan een verkeerde aanpak remmend werken: “Als er geen gesprek mogelijk is met klanten over circulariteitsambities, dan kunnen we het project niet op die manier aanvliegen. We hebben wel altijd de verantwoordelijkheid om actief vragen te stellen over de gekozen ambities. Het helpt om inzichtelijk te maken welke primaire en secundaire grondstoffen je gaat inzetten en hoe dit misschien anders en beter kan. Dat opent ogen.” Verkleij vult aan: “Circulariteit is er enorm bij gebaat als meer opdrachtgevers hier in het ontwerpproces prioriteit aan geven. Het moet een van de uitgangspunten worden van een nieuw ontwerp.”
Succesverhalen
Het delen van succes en het klappen met de handen uit de zakken zorgt voor overtuigingskracht dat circulariteit waarde toevoegt in een project. Van der Lee: “Wanneer opdrachtgevers zien dat andere projecten geslaagd zijn, is het eenvoudiger om het gesprek over circulaire ambities te voeren. Zorg ervoor dat je de opdrachtgever meeneemt in het primaire proces en dat ze niet afhaken op bijvoorbeeld esthetiek. Leg uit hoe het gebouw eruit komt te zien en neem je opdrachtgever mee in de mogelijke oplossingen.” Volgens haar heb je iedereen aan tafel nodig om tot die innovaties te komen: “Bijvoorbeeld voor onze circulaire liggers, waarvoor we samenwerken met onze sloper, leverancier en een ingenieursbureau. Je hebt iedereen nodig.”
Projectteam op persoonsniveau
Om circulair bouwen dichterbij te brengen moeten zowel intern als extern mensen mee in de transitie. Dat is eenvoudiger gezegd dan gedaan. “We moeten mensen laten leren”, aldus De Lange. “We willen te vaak een project circulair invullen in dezelfde tijdspanne als de traditionele bouw. Dat gaat niet. Als sector hebben we tijd nodig om circulair bouwen te integreren in werkprocessen en daar gaan we niet alles meteen goed doen.” Daarom is een veilige omgeving voor de individuen die de nek uitsteken volgens hem cruciaal: “Zij lopen het risico en willen dingen beter doen. Zorg dat er de ruimte is om te innoveren en eventueel een keer te falen. Stel een projectteam op persoonsniveau en competenties samen, met mensen die bereid zijn om anders te denken.” Huijsmans voegt toe: “We moeten onszelf als een tribe gaan zien en mogen leren van fouten. Daarnaast moeten we veel meer open naar elkaar zijn. Open zijn zorgt niet voor schade aan je eigen business, maar juist voor toegevoegde waarde voor de complete sector.” De Lange: “Dan moeten we elkaar beter leren begrijpen. Hoe werkt mijn oplossing samen met die van jou, zodat we samen een beter product maken?”
Uit je comfortzone
Om die gedragsverandering in te zetten moeten partijen uit hun comfortzone durven stappen. “Wij dagen onszelf ook uit, bijvoorbeeld met onze circulaire wand”, vertelt Geuzebroek. “Er is geen schaarste aan gips, maar toch vinden we het belangrijk om de stap te zetten. Iedere ketenpartner heeft de verantwoordelijkheid om naar eigen processen te kijken en aansluiting te zoeken bij andere partijen.” Huijsmans vult aan: “Als bouwbedrijf hebben we niet alleen de taak om de stenen te stapelen, maar ook kritisch te beoordelen waar de materialen vandaan komen en onze opdrachtgevers te enthousiasmeren over hoe het anders kan. Een architect heeft weer de taak om te zorgen dat een gebouw voor de tijdelijkheid ontworpen wordt, zodat het kan meebewegen met de dynamiek van de toekomst. Er komt een tijd dat we accepteren dat secundair materiaalgebruik de norm wordt en daar in het ontwerp niet van afgeweken wordt.”
Week van de Circulaire Economie
Voor meer inspiratie op het vlak van Circulair Bouwen en de circulaire economie bekijk je het de themadossiers Circulair Bouwen en Circulaire Economie.