De noodzaak voor het verduurzamen van de grond-, weg- en waterbouw (GWW) groeit. Met recht, want deze sector past op grote schaal milieubelastende materialen toe en heeft veel invloed op de omgevingskwaliteit. Het formuleren van duurzaamheidsdoelen, deze uitvoeren en over de voortgang van resultaten communiceren klinkt logisch. De afspraken die je met elkaar maakt, daar houd je je immers aan. Toch blijkt het in infraprojecten lastig om duurzaamheidsdoelen te formuleren en die vervolgens vast te houden in de planuitwerking en realisatie. Daarin moet verandering komen.
Waarom is het moeilijk om in infraprojecten duurzaamheidsdoelen op te stellen en die vast te houden tot het gewenste eindresultaat is bereikt? “Duurzaamheidsdoelen worden vaak niet specifiek genoeg vastgelegd voor de planuitwerking en realisatie”, weet adviseur duurzaamheid Peter Gosselink van Royal HaskoningDHV. Daardoor verdwijnen de duurzaamheidsdoelen vaak vroegtijdig uit beeld in het ontwerpproces met verificatie en validatie. Met als reëel risico dat het projectteam een andere duurzaamheidsprestatie levert dan de opdrachtgever aanvankelijk voor ogen had.”
Een van de oorzaken is volgens hem een gebrek aan eenduidigheid in taal en specificering van de afgesproken doelen. Gosselink: “Vaak worden in de verkenningsfase mooie duurzaamheidsdoelen afgesproken met behulp van het Ambitieweb uit de Aanpak Duurzaam GWW (zie onder), maar blijken deze in een later stadium onvoldoende gespecificeerd. Het gevolg kan zijn dat de doelen verkeerd worden geïnterpreteerd bij de doorvertaling naar ontwerpoplossingen.”
“Met doelen als ‘zo energiezuinig mogelijk’ en ’maximaal circulair’ is het gissen naar de exacte bedoeling ervan en dus ook naar maatregelen die daaraan de juiste invulling geven. Op de loer liggen dan een ongewis eindresultaat en verspilling van veel geld door inefficiënte bestedingen.”
Het goed specificeren van duurzaamheidsdoelen op basis van een eenduidige taal, zoals we dat kennen van Bouw Informatie Modellen (BIM), is dan ook de heilige graal voor een duurzamere GWW. Sinds 2013 zijn in de grond-, weg- en waterbouw goede ervaringen opgedaan met de Aanpak Duurzaam GWW en het bijbehorende Ambitieweb. Hiermee wordt in de verkenningsfase van een project inzicht verkregen in de beleidsmatige duurzaamheidsambities van de verschillende belanghebbenden, de prioritering hierin en de projectspecifieke kansen die daarvoor aanwezig zijn.
In de praktijk is dit niet voldoende, merkt Gosselink. “Doelstellingen communiceren naar de planuitwerking, het moment dat aanbreekt nadat het Ambitieweb is ingevuld, vormt nog de uitdaging. We missen in de Aanpak Duurzaam GWW een praktisch instrument waarmee we duurzaamheidsdoelen eenduidig en meetbaar kunnen specificeren in ons werkproces. Dat willen we veranderen met de Dubowijzer (duurzaam bouwen specificatiewijzer), ontwikkeld in samenwerking met Iquality. Hiermee willen we de Aanpak Duurzaam GWW efficiënter maken. Daarmee sluit deze beter aan op de praktische behoefte van onze klanten en op de digitale transitie die gaande is in ons werkproces.”
Gebruiksvriendelijke interface
De Dubowijzer is een softwareapplicatie die duurzaamheidsdoelen specificeert naar oplossingsvrije eisen die nodig zijn in het ontwerpproces met verificatie en validatie, ondersteund met praktijkvoorbeelden voor maatregelen die daar invulling aan kunnen geven. “Dit slaat de brug tussen stap 3 (vastleggen van ambities en kansen) en 4 (vertaalslag naar specificaties en ontwerp) van de Aanpak Duurzaam GWW en past bij de digitale transitie naar BIM”, aldus Gosselink.
Vorig jaar startten de twee partijen met de ontwikkeling van een eerste testversie voor gebruik op laptop en tablet. De interactieve interface is eenvoudig te bedienen met een muis of door te swipen op het scherm. Een training is niet nodig, met je intuïtie kun je vooruit. Naast een open omgeving wordt ook ingezet op een toegankelijke gebruikersbeleving.
“De User Experience, afgekort UX, wordt onderschat in veel tools”, weet Rob Vogelsangs van Iquality. “In deze ontwikkeling besteden we er extra aandacht aan, want we weten hoe belangrijk dit onderdeel is om de populariteit van een tool te verhogen. Iedereen moet een bijdrage kunnen leveren aan de inhoud en het moet eenvoudig zijn om de applicatie te gebruiken, op diverse apparaten. De interface koppelen we aan een database, die steeds uitgebreider wordt en we kunnen bestaande databases met eisenspecificaties en praktijkvoorbeeld inlezen.”
Prestatieniveaus en praktijkvoorbeelden
Een demonstratie van de Dubowijzer, nu alleen nog in een eerste testfase beschikbaar, laat op het scherm een interactief wiel zien, verdeeld in taartpunten en ringen. Dit zijn respectievelijk de twaalf duurzaamheidsthema’s en verschillende prestatieniveaus van het Ambitieweb uit de Aanpak Duurzaam GWW. Thema’s zijn onder andere energie, materialen, ecologie en welzijn, waaraan je op verschillende niveaus invulling geeft.
“Je kunt in het interactieve wiel voor ieder thema een prestatieniveau uitlichten en in de tool meteen de doelen en oplossingsvrije eisen bekijken. Daarbij kan de gebruiker tegelijk ook praktijkvoorbeelden van maatregelen raadplegen, om te overwegen voor het invullen van de doelen”, zegt Vogelsangs.
“Met de Dubowijzer specificeren we duurzaamheidsdoelen op verschillende prestatieniveaus naar oplossingsvrije eisen”, vertelt Gosselink. “Dit doen we op basis van Systems Engineering, een gestructureerde specificatie- en ontwerpmethode aansluitend op BIM. De gebruiker van Dubowijzer wordt bij het specificeren van doelen ondersteund met duurzame en innovatieve praktijkvoorbeelden die duurzaamheidsdoelen kunnen invullen.”
“We onderzoeken op dit moment hoe de database verder kan worden gevuld met eisenspecificaties en praktijkvoorbeelden van maatregelen, op basis van plug en play (API’s). Maar ook hoe de kwaliteit daarvan kan worden bewaakt. De stappen die we hiermee zetten moeten ervoor zorgen dat we dezelfde taal gaan spreken, zoals we dat kennen van BIM. Alleen zo kunnen duurzaamheidsdoelen worden ingebed in het digitale werkproces van ontwerpen en contractvorming.”
De weg vinden
Ook Roy Voorend van CROW ziet de voordelen van deze aanpak. “We weten dat bijvoorbeeld gemeenten worstelen met de ambities voor projecten van diverse aard en omvang. Deze tool maakt het eenvoudig om duurzaamheidsdoelen te specificeren naar meetbare prestaties, ondersteund met inspirerende praktijkvoorbeelden. De oplossingsvrije eisen kunnen integraal worden opgenomen in contracten, zodat de gewenste prestaties zijn geborgd en de voortgang doorlopend kan worden getoetst.
“Vanuit CROW faciliteren we dat de sector de weg naar tools als de Dubowijzer vindt. Daarbij kunnen we ondersteunen om de database met informatie centraal in de GWW-sector door te ontwikkelen en beheren.” De applicatie kan daarbij groeien bij de oplevering van elk project. “Aan de hand van de geleerde lessen, kunnen partijen informatie toevoegen, zodat het een levend geheel wordt.”
Bewustwording
Volgens het drietal is de urgentie om met het Duurzaam GWW aan de slag te gaan en de Dubowijzer daarbij in te zetten, bijzonder groot. Zo krijgt de sector volgens hen steeds vaker te maken met wetgeving die om goed afgestemde duurzaamheidsmaatregelen vraagt: denk aan het beperken van de CO2-uitstoot, het verminderen van de toepassing van primaire grondstoffen en het beperken van de impact voor de leefomgeving.
Voorend: “Initiatieven als de Dubowijzer zijn hard nodig. Het verduurzamen van de GWW gaat te langzaam op dit moment. In de gebouwde omgeving is de meerwaarde van verduurzaming snel te zien en stijgt de waarde van vastgoed naargelang het toekomstbestendig is”, vergelijkt Voorend.
“Duurzaamheid in de GWW is te vrijblijvend vastgelegd, maar de bewustwording komt op gang, omdat dringende maatschappelijke opgaves zich aandienen, zoals de stikstof-, CO2- en grondstoffendiscussies.”
Daarom roept Gosselink op om de applicatie verder centraal in de sector door te ontwikkelen, door mee te gaan in de stroomversnelling van de landelijke transitieopgaven voor het verduurzamen van de GWW en de digitale transitie met BIM. “Het initiatief is een handreiking naar de Duurzaam GWW-partners, om samen de Dubowijzer door te ontwikkelen vanuit die gemeenschappelijke transitieopgaven.”
Tekst: Marvin van Kempen, beeld: Shutterstock en Iquality (illustratie)
Dit artikel is afkomstig uit de nieuwe Duurzaam Gebouwd (#49), die je hier gratis kunt lezen.