In het spel van vraag en aanbod in de bouw en infra is Joost Merema een opvallende speler. Naast zijn werkzaamheden als partner bij PRO6 managers zet hij zich actief in voor structurele verbeteringen van het aanbesteden en de contractvorming.

In het verhaal van Merema ligt de persoonlijke inzet voor de diverse onderwerpen voor op zijn tong. Zo springt hij op de bres voor jongeren in de bouw, die door covid-19 kind van de rekening dreigen te worden. Hij pleit ervoor hen niet uit te sluiten, maar juist voor de bouw te behouden.

Merema (foto rechts) maakt zich nog meer zorgen over de verhouding tussen opdrachtgevers en -nemers. Als adviseur en projectmanager draagt hij daar dagelijks aan bij, maar hij wil ook de regels in de bouw verder verbeteren om soepeler met elkaar te kunnen samenwerken. Zo is hij mede-initiatiefnemer van een praktijkgroep die bijdraagt aan de huidige, lopende herziening van de UAV-GC 2005 (door CROW) én medeauteur van het nieuwe model Bouwteamovereenkomst DG 2020.

Is het zo slecht gesteld met die verhoudingen tussen opdrachtgevers en -nemers?

Merema: “Ach, ik kom zelden mensen tegen die er een zooitje van willen maken. Op projectniveau wil iedereen er juist oprecht het beste van maken. We hebben echter te maken met een complex systeem en steeds veranderende parameters. Het is de uitdaging om die complexiteit terug te brengen naar een hanteerbare eenvoud door aan de voorkant meer tijd te besteden aan prioritering en op basis daarvan keuzes te maken.”

Is dat voor de bouw lastiger dan voor andere sectoren?

Merema: “Ja, dat denk ik wel. De clou is dat bijvoorbeeld een exploitant van een vliegtuig vanuit de total cost of ownership (TCO; red.) snel een beeld krijgt voor zijn business case over de gehele levensduur. Of kijk eens naar de kosten van het in de ruimte brengen van een kilo materiaal. Uiteindelijk gaat het om de doorbraak in dat kostenmodel. Zo weet Elon Musk met SpaceX die kosten enorm te verlagen. In de bouw werkt dat iets anders. Voor gebouwen zijn dat soort kengetallen ook beschikbaar, maar met de lange afschrijvingstermijn van een weg of tunnel zijn er veel meer aannames. Dan speelt dat denken vanuit TCO een minder grote rol. Bij een vliegtuigontwerp zijn die parameters juist stabiel en bepalend, maar in bouwprojecten zijn die keuzes niet zo eendimensionaal. Wat is mooi of lelijk, wat mag duurzamer zijn of veiliger, en tegen welke investering?”

Lastige keuzes of mooie uitdagingen?

Merema: “Beide. Ik heb dat bijvoorbeeld gezien in de projecten voor ‘Ruimte voor de Rivier’. Daar ging het niet alleen om een technisch ontwerp dat in de toekomst hogere debieten aankan, maar juist om het beste ontwerp binnen de vele beperkingen die er waren per project. Zoals de beschikbare ruimte, materialen, techniek, geld. Die hele opstelsom zorgt voor keuzes. Wat tijdens het ontwerp de beste keuze is, zal dat over vijftig of zeventig jaar niet per se ook zijn. Toch zit het in ons systeem om ook te dealen met al die parameters en te zoeken naar verschillende evenwichten voor de langere termijn. Zo worden we opgeleid.”

Vormen regels en contractvormen daarvoor een belemmering?

Merema: “Een model is niet onbelangrijk, maar is slechts het halve verhaal. Het blijft altijd een model vanuit een bepaalde contractfilosofie. Daarbij is de mens cruciaal, want die geeft invulling aan houding en gedrag, de andere helft. Ik denk dat partijen elkaar een beetje zijn kwijtgeraakt en elkaar missen. Aan beide kanten erkent men dat inmiddels. Aannemers missen vaak een opdrachtgever die met ze meedenkt, ze ondersteunt en ze behoedt voor te veel risico’s. Opdrachtgevers missen best vaak een aannemer die meer klantgericht is dan hij nu ervaart. Een aannemer die kennis en ervaring brengt om het project succesvoller te maken, ook als er niet expliciet om is gevraagd. Helaas blijkt bij het voltooien van een project nog vaak dat het gelukt is ‘ondanks’ de andere partner in plaats van ‘dankzij’. Ik denk echter wel dat het weer gaat goedkomen.”

Hoe zie je dat gebeuren?

Merema: “In allerlei projectoverstijgende gesprekken en platforms wordt hieraan gewerkt. Centraal en vooral lokaal. Neem de meerjarige overeenkomsten voor groot onderhoud en beheer van verschillende opdrachtgevers. Ik zie natuurlijk ook de opkomst van de tweefasengedachte, om op een meer bouwteam-achtige werkwijze samen op te trekken. Aan beide kanten wil men daar meer tijd en energie in steken en elkaar helpen. Dat gaat niet over wat er in contracten staat, maar over hoe je als persoon en organisatie betekenis kan en wil geven aan een opgave. In ons bouwteammodel wordt dat erg goed gefaciliteerd.”

Hoe is die nieuwe Modelovereenkomst Bouwteam DG 2020 ontvangen?

Merema: “Opdrachtgevers en aannemers die het willen toepassen, weten de weg naar ons, PRO6 managers, en ook de andere auteurs goed te vinden. We zien het model ook vaker terug in aanbestedingen. Opdrachtgevers die ermee willen werken, kunnen wij snel op weg helpen om ervoor te zorgen dat ze het uiteindelijk zelf kunnen. Met gerichte adviezen en een klein beetje sturing kunnen wij al het verschil maken.”

Kun je daarvan een voorbeeld geven?

Merema: “Men staat niet vaak genoeg stil bij de expliciete opdracht die men het bouwteam wil meegeven. Dan wordt alleen gezegd ‘Bouwteam, maak een ontwerp’, in plaats van de keuze voor bijvoorbeeld een mooi of voor een kostenefficiënt ontwerp. Een bouwteam komt pas goed tot zijn recht als je die focus erin brengt, waarbij het draait om prioritering van tijd, geld en kwaliteit. Je kunt niet zeggen dat alles even belangrijk is.”

Hoe staat het tot slot met die herziening van de UAV-GC?

Merema: “Je kunt niet alles dat in de praktijk misgaat, oplossen met een nieuwe versie van een modelovereenkomst en algemene voorwaarden. Het is zaak dát aan te pakken waar iedereen tegen aanloopt. Als je echter vooraf niet weet waar je met een deelonderwerp samen wilt uitkomen, is er een dikke kans dat je er verschillend in zit. De herziening lijkt lang te duren, maar misschien willen we te veel of te snel. Voor sommige dingen is er nog geen consensus of hebben we het goede gesprek sectorbreed nog niet afgerond. Er wordt echter van alle kanten met veel inzet aan gewerkt.”

Lees ook:

Tweefasenaanbesteden: inventarisatie en evaluatie Rijkswaterstaat

Nieuwe handreiking tweefasenaanbesteden op komst

Modelovereenkomst Bouwteam DG 2020

Tekst: Ysbrand Visser
Foto boven (Beeldbank Rijkswaterstaat, Marjolein Meerburg): Joost Merema was onder meer betrokken bij het project Ruimte voor de Rivier (Hoogwatergeul Veessen-Wapenveld).

Dit artikel is ook te lezen in Duurzaam Gebouwd Magazine #48, dat op 2 oktober is verschenen. Lees hier gratis het hele magazine.