Het tweefasenaanbesteden is voor Rijkswaterstaat een nieuw, belangrijk ingrediënt voor een betere samenwerking met marktpartijen. De eerste ervaringen, recent verschenen in het rapport ‘Evaluatie 2-fasen proces’, bespreken we met Max van Heijst. “De tweefasenaanpak is een belangrijk instrument om tot een evenwichtige prijsvorming te komen.”

Max van Heijst is bij Rijkswaterstaat (RWS) verantwoordelijk voor het aanbestedingsbeleid in de infrasector. Hij staat aan het hoofd van het Inkoopcentrum GWW, dat nauw betrokken is bij de uitvoering van maatregelen uit het plan van aanpak ‘Op weg naar een vitale infrasector’.

Als geoloog bouwde Van Heijst (foto rechts) onder meer veel kennis op over zand- en grondreserves, en dus ook over risico’s die in de grond zitten verstopt. Het zijn dergelijke onzekerheden waar RWS en marktpartijen in aanbestedingen van forse infrastructurele projecten mee worstelen. RWS startte daarom vier experimenten met de tweefasenaanpak.

Twee fasen

In een tweefasenaanbesteding worden de ontwerpfase en de uitvoeringsfase als twee opdrachten in één keer aanbesteed. Pas gedurende de eerste fase komen ontwerp, risico’s en prijs nauwkeuriger in beeld.

De belangrijkste conclusie uit de in augustus verschenen inventarisatie is volgens Van Heijst: “De tweefasenaanpak is een belangrijk instrument om de voorspelbaarheid van de projecten te vergroten en tot een evenwichtige prijsvorming te komen. De tweefasenaanpak is niet het wondermiddel dat voor alles een oplossing biedt. Voor projecten die rechttoe rechtaan te beprijzen zijn, biedt ‘twee fasen’ niet veel meerwaarde.

Als je vooraf echter de onzekerheden niet goed kunt inschatten, krijg je de ongezonde situatie dat de risico’s op een bepaalde manier moeten worden in geprijsd. Dan wil je liever niet dat die in concurrentie beprijsd worden, want dan krijg je te maken met te grote onzekerheden, het menselijk optimisme en de wil om het project binnen te halen. Dat zijn geen goede condities voor een evenwichtige prijsvorming.

In de eerste fase, bij de uitwerking naar een definitief ontwerp, heb je daar meer tijd voor. In die situatie, met één partij, kun je de aannames en risicoprofielen beter vaststellen. Je komt juist in een situatie waarin je met de bouwdeskundigheid van de marktpartij de risico’s evenwichtiger kunt verdelen en beter beprijzen. Dat proces moet dan wel verlopen volgens de heldere spelregels over prijsvorming, zoals ‘open boek’.”

Vier experimenten

Rijkswaterstaat heeft vier projecten aangewezen die momenteel als experiment van de tweefasenaanpak worden uitgevoerd:

• A12 IJsselbruggen
• A27 Houten-Hooipolder
• A73 Roertunnel en Tunnel Swalmen
• Ring Utrecht

“Volgens de aanbestedingsrichtlijn moet er altijd sprake zijn van een prijselement bij gunning op de beste prijskwaliteitverhouding, de BPKV. Het uitgangspunt in de vier experimenten met de tweefasenprojecten is dat we de delen van een werk die goed voorspelbaar zijn en beprijsd kunnen worden, ook zo zullen uitvragen en bij gunning onderwerpen aan de BPKV-systematiek. De delen die echter niet goed voorspelbaar en risicovol zijn, worden onderdeel van de tweefasenaanpak. Afhankelijk van het project, het type werk en de aard van de onzekerheden zullen die experimenten van elkaar kunnen gaan verschillen.

Als aanbestedende dienst willen we transparant zijn over wat we inschatten dat de omvang van de opgave ongeveer is in soorten werk en financieel volume. Marktpartijen kunnen dan goed afwegen of ze willen meedoen en eventueel met welke combinatie van partijen. Zo trek je de marktpartijen aan die passen bij de opgave. Die wens kwam ook duidelijk naar voren in een uitgebreide marktdialoog die we in 2019 over de selectiefase hebben gevoerd.

Durven

We merken bij de marktconsultaties dat de markt de tweefasenaanpak toejuicht. Men vindt het mooi om te zien dat er niet alleen een plan van aanpak naar de Tweede Kamer is gegaan, maar dat er ook projecten worden opgestart met elementen uit die aanpak. De ene marktpartij kan zich er goed in vinden, voor een andere gaat het nog niet ver genoeg.

Uiteindelijk moeten wij luisteren naar die signalen, dit soort aanbestedingen in de markt zetten en ze met elkaar durven uitvoeren. Er is daarbij leerruimte, maar we moeten wel samen laten zien dat die projecten een betere kwaliteit opleveren en bijdragen aan een sector die gezond is en kan innoveren.

Ik ben zelf vooral benieuwd of deze manier van werken echt uitvoeringskennis op tafel brengt en je zo tot een beter voorspelbaar project komt. In kleinere projecten werkt de tweefasenaanpak al positief, nu is het de beurt aan de grote, integrale infrastructuurprojecten van 200 miljoen plus. Want die hebben uiteindelijk de urgentie gegeven voor het plan van aanpak ‘Op weg naar een Vitale Infrasector’.

Samenwerking

Samenwerking is ten slotte ook een belangrijk aspect bij de gunning. In enkele projecten, zoals de ‘Nijkerkerbrug’ (foto boven, project DOEN), hebben we goede ervaringen opgedaan hoe je samenwerking en zelfs teamassesments daarbij een rol kunt laten spelen. En vervolgens werd er ook gewerkt in mixed teams. Dat is niet alleen efficiënter, maar zorgt ook voor verbetering van de kwaliteit en verhoging van het werkplezier.

De kunst van samenwerken is dat je respect hebt voor elkaars belangen. Dus een doelmatige besteding van het belastinggeld, waarbij marktpartijen een normaal rendement behalen. Iedereen wil een werk maken, maar liever wel met reële aannames en budgetten. In de aanbesteding is daarom de vakinhoudelijke inbreng cruciaal. Om het vertrouwen te krijgen dat je samen de risico’s evenwichtig kunt verdelen, is echt vakkennis nodig. Zo treedt er veel minder verstoring van het proces op en dat komt de samenwerking weer ten goede.”

Tekst: Ysbrand Visser
Foto boven: Rijkswaterstaat/Project Doen

Lees ook:

Plan van aanpak Op weg naar een Vitale Infrasector (PDF)
Inventarisatie Evaluatie 2-fasen proces (in het op te vragen rapport staat ook veel info over het bouwteam)

Dit artikel staat in de nieuwe Duurzaam Gebouwd #48, samen met een interview over het tweefasenaanbesteden met Joost Fijneman (CROW). Dat interview lees je hier.