Leren door te doen

Gemeenten in Nederland zijn volop bezig met het vormgeven van de Transitievisie Warmte. Eind 2021 moet die visie voor elke gemeente vastliggen en die visie moet ervoor zorgen dat de stap naar duurzaam aardgasvrij verwarmen en koken werkelijk wordt gezet. Drie wethouders geven hun mening over de voortgang die zij boeken op weg naar een aardgasvrije toekomst.

“Het is een uitdaging om nu de goede stappen te zetten. De inwoners willen haalbaarheid en betaalbaarheid. Dat vinden zij het belangrijkst. Naast het feit dat hun huizen goed verwarmd worden”, aldus Claudio Bruggink, wethouder in de gemeente Hengelo met duurzaamheid en milieu in zijn portefeuille. De wijk De Nijverheid in deze gemeente staat op de rol om als een van de eerste wijken met oudbouw aardgasvrij te worden.

“Het is een karakteristieke wijk met veel jaren 30 woningen. Het realiseren van een besparing is daardoor een stuk lastiger dan bij nieuwere woningen. Daarom kijken we naar een mix van besparen en betaalbaar houden. Het is ook ingewikkeld om deze woningen van het aardgas af te krijgen vanwege de mix van corporatiewoningen en particulier bezit. Bij de zeer oude woningen is er sprake van een omslagpunt waarbij het niet meer verantwoord is te renoveren. Dan is sloop en nieuwbouw eerder de oplossing. Die complexiteit is overigens wel de reden dat we deze wijk kozen als voorbeeldwijk voor Nederland en daarvoor een – inmiddels toegekende – aanvraag indienden. Er is dus nu een Rijkssubsidie om de kosten – (deels) te kunnen dekken. We zijn een beetje aan het leren hier.”

Foto rechts: Wethouder Claudio Bruggink liet onderzoek doen in Hengelo naar wensen van bewoners. © Gemeente Hengelo

Wij willen waterstof

Er zijn veel keuzes bij het opstellen van een energieplan. Zo merkte Bruggink dat er een groepje bewoners uit De Nijverheid inzet op waterstof als energiedrager. Dat is echter geen realistische optie volgens de wethouder. “Het is een lastige discussie, want het zijn echte ‘believers’. Maar als waterstof in Nederland beschikbaar komt tegen een redelijke prijs, dan gaat het waarschijnlijk naar de industrie en transport en dus niet naar woningen. Ondersteund door deskundigen houden wij daarom vast aan de door ons voorgestelde alternatieven van een warmtenet of een hybride warmtepomp. Dat is ook bij het Rijk in de aanvraag vermeld. Daarbij laat de globale berekening zien dat een warmtenet – met Twence als bron – de voorkeur zou hebben. De gedetailleerde doorrekening moet echter nog worden gemaakt.”

Keuzes voorleggen

In Amersfoort hecht wethouder Duurzaamheid en Energietransitie Astrid Janssen veel waarde aan de bijeenkomsten met bewoners die de gemeente organiseert. In 2018 ging men voor het eerst de wijk Schothorst-Zuid in om de mening te peilen van de bewoners over de transitie naar aardgasvrij en de maatregelen om de woningen energiezuiniger te maken. Vervolgens was er in november dat jaar een informatiemarkt met de (technische) alternatieven voor verduurzaming.

Janssen: “Zo kregen we een beeld welke richting we uit zouden willen: een warmtenet of all-electric. Voor all-electric dienden we te haastig een aanvraag bij het Rijk in, dat was niet verstandig. Veel van de woningen in de wijk zijn nu nog ongeschikt voor toepassing van een warmtepomp en verbeteren van de isolatie zou eerst aan de orde zijn. Dat maakte wel dat we nog serieuzer naar het warmtenet zijn gaan kijken. Dat idee is verder uitgewerkt, vooral omdat het warmtebedrijf Amersfoort opstond en mee wilde doen. In samenwerking met de drie corporaties die woningen in de wijk bezitten is een stevige onderhandeling gevoerd met het warmtebedrijf over de tarieven. Wat we nu kunnen aanbieden is goedkoper dan de norm in de Warmtewet.”

Inmiddels is duidelijk dat de corporatieflats in de wijk als geheel aan warmtenet gaan. Waar er aan particulieren verhuurd wordt in flats, gaat de gemeente in gesprek met de verhuurder. Deze gemeente zet dus vol in op een warmtenet voor deze wijk.

Business case moet staan

Janssen heeft een ‘groen hart’ maar kijkt goed naar de haalbaarheid van de plannen: “Het aanbod moet goed zijn en we moeten vaart blijven houden. Als er door tijdsverloop te veel verschillen in de wensen van bewoners gaan ontstaan is het voordeel van het geheel weg. Schaal is belangrijk. Als dat vervalt, komt de business case onder druk te staan.” Begin maart dit jaar presenteerde de gemeente aan de bewoners in de wijk Schothorst-Zuid het voorstel voor de wijktransitie met daarin het aanbod voor het warmtenet.

Janssen: “Er waren zeshonderd mensen aanwezig van de 2.200 huishoudens. We hielden drie stemrondes en het beeld was steeds hetzelfde: 70-75% van de mensen zou op het aanbod ingaan. Men ziet het financiële voordeel, maar wel is men beducht voor het warmtebedrijf als monopolist. Daarom onderzoeken we nu of cliënten mee kunnen praten in de vorm van een klantenraad. Het kan ook zijn dat afnemers voor een klein stukje mede-eigenaar worden door de uitgifte van aandelen of certificaten. Het is een bescheiden vorm van invloed, maar het geeft vertrouwen en draagt bij aan transparantie voor de afnemers.”

Foto rechts: Wethouder Astrid Janssen (Amersfoort) let goed op de businesscase bij verduurzaming. © Gemeente Amersfoort

Bewezen techniek

“Gas is geweldig spul. Het heeft een hoge energiedichtheid. En, het is makkelijk te transporteren en op te slaan. Maar de nadelen zijn ook groot”, meldt wethouder de Haagsche Duurzaamheid en Energietransitie Liesbeth van Tongeren. “De energiebronnen die er komen om olie en gas te vervangen zijn echter wel minder makkelijk toe te passen en te gebruiken. Dat betekent overschakelen naar systemen die locatiegebonden zijn en die keuzes vragen bij het gebruik. Zo is er de restwarmte uit de Rotterdamse haven. Daarmee zouden we maximaal 20% van de stad van warmte kunnen voorzien. Geothermie is ook mogelijk en daarvoor kijken we naar een put of vier à vijf onder meer op Ypenburg en op de locatie De Binckhorst."

"Op de Binckhorst willen we ook een aquathermieproject doen door een koppeling met een afwateringskanaal. Dan houd je nog een heleboel stad over waar we dan aquathermie of elektriciteit zouden kunnen toepassen. Bij elektrische oplossingen speelt dan wel de verzwaring van het stroomnet, en of het woningtype daarvoor geschikt is. Voor het toepassen van restwarmte moet er nog wel een warmtenet worden aangelegd, dus zonder aanleg van extra infrastructuur komen we er niet. Het is daarbij niet zo dat we een voorkeur hebben, alles wat mogelijk is zetten we in om van het gas af te komen. Zo zijn zelfs zeshonderd op basis van een gasaansluiting vergunde bouwprojecten aangepast naar een aardgasvrije oplevering.”

No regret

Bruggink liet in Hengelo door Nibag onderzoek doen naar de mogelijkheden om te besparen en te verduurzamen door particuliere woningeigenaren. “Mensen vinden het prettig als ze pakketten aangereikt krijgen die overeenkomen met het type woning dat zij bezitten. Dat kan driedubbel glas zijn of ledverlichting. Als particuliere bewoners het niet kunnen betalen, kijken we naar de landelijke arrangementen die hen kunnen helpen te verduurzamen.” De gemeente Amersoort biedt de particuliere bewoners in de te verduurzame wijk een scherp geprijsd warmtenetaanbod. Janssen: “Woningeigenaren betalen maximaal tweeduizend euro voor een aansluiting op het warmtenet. Daarvoor wordt ook de bestaande cvketel weggehaald, de nieuwe set aangesloten, krijgt men een inductiekookplaat plus inductiegeschikte pannenset en wordt indien nodig de laagspanningsinstallatie aangepast. Wat we doen is meer dan financieel, we ontzorgen. Ook de voortuin van woningen zal worden hersteld als deze op de schop gaat voor de aanleg van de warmtenetkoppeling.”

In Den Haag is Van Tongeren van mening dat men echt wel inzien in dat ze beter in verduurzaming kunnen investeren dan hun geld op de bank laten staan. Daarbij noemt ze isolatie als een eerste stap en een no-regret optie. “Als mensen dat doen zou dat het gasverbruik al met zo’n 10% terugdringen. Dat is een groter effect dan een project met aquathermie. Ik besef, dat klinkt niet zo spectaculair. Maar bedenk dat er door de pandemie een flinke recessie aankomt die veel mensen werkloos zal maken. Door projecten in het kader van de transitie in de tijd naar voren te halen, kunnen we werkgelegenheid creëren én mensen helpen aan een lager energiegebruik.”

Foto rechts: Wethouder Liesbeth van Tongeren (Den Haag) ziet kansen in aquathermie. © Martijn Beekman & Valerie Kuypers

Lees nu het hele verhaal over de voortgang naar een aardgasvrije toekomst in het complete magazine Duurzaam Gebouwd #47.

Tekst: Tom de Hoog, foto boven: Gemeente Hengelo