Er is geld, de techniek heeft zich bewezen en niemand betwist de meerwaarde van gezonde schoolgebouwen. Toch zijn hoofdpijnvrije schoolgebouwen nog steeds een zeldzaamheid. Hoe komt dat? Het rondetafelgesprek op 13 juni bij Octo in Den Haag moest nieuwe insights opleveren.Dat viel niet mee. “De traditionele bouwkolom zal nooit verdwijnen.” 

Het geheim van gezonde schoolgebouwen: als het juiste integrale wensenpakket op prestaties wordt uitgevraagd, is het voor leveranciers een peulenschil om daarbij de juiste producten te vinden. Die zijn in overvloed. Daarbij mag data-analyse niet onbenut blijven. Door data te analyseren, worden processen verbeterd. Als de producten vervolgens continu en over een langere periode worden gemonitord, dan is het niet ingewikkelder om een schoolgebouw gezond te houden dan bijvoorbeeld een kantoor of ziekenhuis.

Wat houdt ons tegen? Wat houdt schoolbesturen tegen? Waarom is 80% van de scholen ongezond? 3 stellingen.

Innovatie in de huidige bouwketen is te stroperig en moet volledig op de schop!

“Lastig”, vindt adviseur-projectleider Arnoud Matser van Merosch. “Het gaat ook vaak goed.” Ook anderen zijn het niet volmondig eens met deze stelling. Marco van Vliet, bedrijfsleider E/W van Radiair: “Prestaties hebben ook met het budget te maken.” Discussieleider Dirk Huibers, co-founder van Octo, ziet mogelijkheden: “Direct met leveranciers praten geeft een veel snellere productontwikkeling.” Projectadviseur Claudia Koppenhagen van Strikolith zegt wat velen denken: “De bouw is conservatief. De traditionele bouwkolom zal nooit verdwijnen.”

De praktijk op scholen is dan ook weerbarstig. Schoolbesturen focussen op lesgeven, niet op klimaatbeheersing. Ondertussen draaien en frommelen leraren en technisch beheerders zonder kennis van zaken aan knoppen van radiatoren en klimaatinstallaties. Met alle ontregelingen van dien. “Bij toepassing van nieuwe technieken hebben we hele diverse ervaringen. Bijvoorbeeld bij zorgappartementen met Betonkernactivering, waar de installatie in de appartementen geheel niet was ingeregeld. Maar ook hele goede ervaringen waarbij de onderwijsgroep juist heel erg tevreden was”, stelt VBI-adviseur Peter Musters. Sannie Verweij, eigenaar van Gebouw Inzicht: “Veel gebeurt ad hoc en zonder beleid. Ze monitoren geen klimaat en energie.” Klimaatgroep Holland heeft daar iets op gevonden, zegt algemeen directeur Harry Vaatstra. “Wij monitoren 24/7. We hebben contact met 5.000 scholen. Leerkrachten kunnen verwarming, ventilatie, koeling en domotica zelf instellen. Aan het eind van de dag wordt het allemaal gereset. We hebben allerlei schakels uit de keten gesneden.” Musters memoreert dat er een heleboel aspecten zijn die bepalen of er gezond binnenklimaat is. Niet alleen de meetbare zaken zoals Vaatstra noemt, maar ook niet-meetbare aspecten zoals de invloed van kleuren, ruimtelijkheid, materiaallook en -structuur. Dit samenspel en nog ontbrekende kennis maakt het lastiger om een echt gezond gebouw te ontwerpen. Managing director Herman Reith van Vescom: “Juist daarop hebben onze geluidabsorberende producten invloed. Te lange nagalmtijden kunnen wij aanpakken.”

Een prestatiecontract is het enige middel om de kwaliteit van een gebouw te garanderen!

In de duurzame bouw wordt soms gesuggereerd dat we verloren zijn zonder prestatiecontracten. Dat is natuurlijk onzin. Ook de 8 deelnemers aan deze Round Table zijn het grotendeels oneens met deze stelling. Er zijn namelijk prima alternatieven. Verweij: “Blijven monitoren is belangrijker dan een prestatiecontract.” Ook commissioning wordt genoemd als een optie die veel ellende kan voorkomen. Dit is de fase tussen ontwerp en gebruik van de (klimaat)installatie. Het doel is kwaliteitbeheersing en prestatieborging. Volgens Verweij komt commissioning steeds meer in.

Maar laten we wel wezen: langdurige contracten aangaan is eng. Want kan een partij de financiële lasten dragen als de installatie niet goed functioneert en compleet vervangen moet worden? Volgens directeur Frans Wolffenbuttel van Regeltechniek Nederland ligt het meestal niet aan de installaties zelf. “Die gaan vaak wel 30 jaar mee als ze goed worden onderhouden.” Nee, het punt is vooral dat ervaringen in de eerdere beheerfases niet worden teruggekoppeld naar nieuwe ontwerpen en uitvoeringen. Ofwel: ieder voor zich en God voor ons allen.  

Ook een goede klachtenregistratie wordt genoemd als essentieel. Matser: “Als je het eerste jaar de klachten goed bijhoudt, heb je een startpunt voor 10 jaar.” Maar goed… er speelt nog wel wat meer. Verweij: “Scholen kunnen moeilijk inschatten hoeveel leerlingen ze volgend jaar hebben. Uitbesteden voor 20 jaar doen ze dan ook niet zo snel.” Musters noemt nog een ander punt: “Wij denken vaak dat kinderen en hun ouders voor een goed gebouw en binnenklimaat kiezen. In gesprekken met onderwijsgroepen blijkt echter dat zij daar vaak anders over denken. Dan zouden de ongezonde schoolgebouwen leeglopen, maar dat is helemaal niet zo. Ze kiezen natuurlijk voor een school omdat hun vriendjes erop zitten.” Verweij en Koppenhagen zijn het daar niet mee eens. Een gezond binnenklimaat is wel degelijk een reden om voor een school te kiezen, vinden zij.   

Onprofessioneel opdrachtgeverschap is de reden dat 80% van schoolgebouwen ongezond is!

Volgens Verweij ontbreekt het vaak aan “de juiste kennis, financiering en drive”. Overigens: wie is er verantwoordelijk voor die 80%? De bouw natuurlijk. Maar wie is de bouw? Daar komt iedereen mee weg. En dat gebeurt dus ook. De stoelendans om het afschuiven van verantwoordelijkheden is een strijd tot op het bot. Van Vliet: “Ergens vertrouwen we elkaar niet. Het gaat om het opbouwen van duurzame relaties.” Zeggen we ‘nee’ als de uitgangspunten niet goed zijn? Of leveren we toch een bijdrage? Dat laatste is de bouwpraktijk.” Reith: “We zitten niet aan tafel als de belangrijke beslissingen worden genomen. We zijn afhankelijk van de grillen van de aannemer.” Musters: ”Bovendien zit er een knip in de ontwerpfase, waarin we meedenken. Als er dan in de uitvoeringsvoorbereiding zaken wijzigen, heb je al een opdracht en dan trek je die niet gauw weer in”.

En de praktijk verdient niet de schoonheidsprijs. Stel, u gaat voor 3 jaar het technisch onderhoud van een school doen. Het eerste jaar leert u de school kennen. Het tweede jaar gaat u wat rondbellen en informeren. Het derde jaar veegt u wat ongemakkelijkheden onder het vloerkleed en het vierde jaar is een nieuwe partij aan de beurt. De vraag is of u zo gaat overleven. Vaatstra: “Kwaliteit is de enige manier om te overleven. Dat is denk ik wel doorgedrongen door de crisis. Dus als iets niet wordt geïnstalleerd zoals we het willen, gaat het er gewoon uit. Dan doet het maar even pijn.”

Het laatste woord is aan Huibers: “Het begint bij goed opdrachtgeverschap. Kijk ook buiten je kolom, anders blijf je doen wat je altijd deed.” En monitoren is echt niet zo ingewikkeld, stelt Huibers: “We hacken het gebouwbeheersysteem en kunnen monitoren.” Het grote probleem op scholen is niet de techniek, maar de politiek. Huibers onderbouwt dit met een saillant praktijkvoorbeeld: “Op sommige scholen kan geen raam open omdat de schuldvraag bij inbraken dan anders komt te liggen. Ze willen ‘lange halen, snel thuis’. Inderdaad, 1 keer in de 6 jaar een lik verf en klaar.”