Als we Twitter mogen geloven, zitten we al een #CirculaireEconomie. Circulair is niet meer weg te denken uit ons vocabulaire. We hebben circulaire gebouwen, we kopen circulair in en elk adviesbureau heeft wel een praktijk die zich richt op deze boeiende thematiek.
Maar in hoeverre hebben we een simpele ‘Ctrl + F’ zoekopdracht gedaan op het woord ‘duurzaam’ en deze geblinddoekt vervangen door ‘circulair’? Er is meer nodig dan een verandering van vocabulaire… Ergens in 2008 waren wij bezig met ons eerste project – wat we met terugwerkende kracht ‘circulair’ mogen noemen: 95% van het vrijgekomen sloopafval is bij Stadstuin Overtoom hergebruikt in de nieuwe bebouwing – ontwikkelde wij het onderstaande IPF-model.
Circulaire economie vergt een samenspel van inhoud, proces en financiën
Het model is vrij simpel uit te leggen:
- Op technisch-inhoudelijk vlak (I) moeten we producten/gebouwen anders maken. We willen afval als grondstof gebruiken. Om dat naar te toekomst toe te borgen, willen we producten ook modulair maken zodat de onderdelen hoogwaardig te hergebruiken zijn. Ontwerpen volgens de principes van circulariteit.
- Op procesmatig vlak (P) willen we zorgen voor circulair gebruik van onze producten. Dit betekent dat we actief samenwerking stimuleren tussen opdrachtgever en -nemer, tussen ketenpartners met als uiteindelijk doel het fundament neerleggen van een circulaire economie. Immers is een C2C-stoel niet circulair als hij op de afvalberg eindigt: je moet het hoogwaardig hergebruik procesmatig borgen.
- Op financieel-economisch vlak (F) willen we een prikkel inbouwen om het circulaire gebruik ook daadwerkelijk te stimuleren. Dit kan met circulaire verdienmodellen (let wel: lease is niet heilig), maar belangrijker is dat we ons beseffen dat we van leveranciers en ketenpartners een verschuiving van business model vragen, en dat we dit ook een aantrekkelijk model willen maken voor beide partijen. Zeg maar win-win.
Juist op dit laatste punt ‘win-win’ zie ik de grootste uitdaging en de kleinste verandering in onze economie. Technisch zijn we écht wel in staat om circulaire producten te maken, maar het veranderen van de principes waarop wij met elkaar samenwerken (P en F): dat is nog een grote kluif.
Stiekem plaatsen we graag het eigen belang boven het gezamenlijke belang. We zitten met z’n allen vast in een gigantisch groot Prisoner’s Dilemma (zie onderstaand schema): we zeggen wel dat we circulair willen zijn zo lang we daar zelf niets op hoeven in te leveren (in geld óf in gedrag). Want, ik wil wel m’n dikke Audi nog kunnen blijven rijden*. Maar actie = reactie, en het resultaat is dus logischerwijs dat we elkaar dwingend vasthouden in het competitieve scenario (in onderstaand figuur het rood gearceerde scenario) waarbij onze economie niet fundamenteel verandert.En begrijpelijk, want dit betekent dat je zelf ook je eigen gedrag moet aanpassen. Niet langer je eigen belang moet vergroten zonder te denken in gezamenlijk belang; je eigen inkoopbeslissingen baseren op wat goed is op een grotere schaal (bijv. werkomstandigheden in verre landen, biologische landbouw) in plaats van wat goed is voor je eigen portemonnee.
Lastige materie… want zoals de bioloog Edward Wilson schrijft in zijn boek ‘The Social Conquest of Earth’ (2012): het competitieve gedrag is veel primitiever dan het coöperatieve gedrag. We kunnen als mensen wel coöperatief gedrag aanleren, maar dit werkt het beste wanneer dit actief wordt gestimuleerd. Dus, een dikke zak geld leggen als prikkel onder het groen gearceerde scenario.
Om tot een Circulaire Economie te komen, moeten we dus vooral het economisch aantrekkelijk maken om samen te werken. De financiële prikkel inbouwen om circulair gebruik te stimuleren, zodat we samen, misschien met een beetje minder welvaart, kunnen bouwen aan die mooie geweldige #CirculaireEconomie.
*voor de duidelijkheid, ik reis uitsluitend met fiets en OV
Auteur Cécile van Oppen werkt als adviseur voor Copper8. Deze blog is eerder verschenen op de Copper8.com.