Eerder verwees ik naar de resultaten van de Gemeentelijke Barometer 2015 en de achterblijvende verduurzaming van gemeentelijk vastgoed. Wat daarbij opvalt is dat de verduurzaming van een stad- of gemeentehuis veelal niet achterblijft en vaak als eerste op het programma staat.

Het stadhuis en/of stadskantoor fungeert immers als visitekaartje en de functievastheid vergemakkelijkt het maken van investeringsbeslissingen. Tegelijkertijd spelen de leeftijd van het gebouw en mogelijke monumentenstatus veelal een rol. Wat betekent dit in de praktijk?

Gemeentehuis met voorbeeldfunctie

Al vervullen de meeste gemeentehuizen tegenwoordig niet meer de rol van burgerhuis, het gemeentehuis blijft symbolisch het ‘Huis van de Stad’ met raadhuis-functie. Dit betekent dat het gebouw een voorbeeldrol vervult op het gebied van duurzaamheid. We zien dat dit enerzijds vraagt om een uitblinkersrol maar anderzijds is gepaste (financiële) bescheidenheid ook van belang. De praktijk laat mooie voorbeelden zien zoals bijvoorbeeld het gemeentehuis in Brummen dat door slimme materiaalkeuze en systeembouw tegen een relatief lage investering herbouwd werd met daarbij het uitgangspunt van een levensduur van maximaal 20 jaar. De nieuwbouw van het stadskantoor in Venlo waar de cradle-to-cradle filosofie aan ten grondslag ligt. Denk ook aan de aankomende renovatie van het stadhuis in Eindhoven waarna het stadhuis als living lab zal gaan fungeren en innovatieve technieken tentoonstelt aan de voorbijganger, uiteraard met onderliggend een sluitende business case. Een breed scala van aanpakken, oplossingsrichtingen en prijskaartjes.

Stadhuis Nijmegen behaalt jaarlijkse kostenbesparing van 1 ton

Voor het stadhuis in Nijmegen is gekozen om de verduurzaming van het gebouw grotendeels gecombineerd met het groot onderhoud te laten plaatsvinden. Dit betekent dat er in fasen diverse ingrepen zijn gedaan zoals gevelvervangingen, aanbrengen van additionele dakisolatie bij een nieuwe dakoverlaging, het vervangen van verlichting naar LED en efficiëntere installatieconcepten. Opvallend is dat de uitgevoerde maatregelen geen uiterst innovatieve slimmigheden en/of maximaal zichtbaar zijn. Bouwmanager Erik Cobussen van de gemeente Nijmegen licht toe: ‘Ondanks dat het stadhuis een belangrijk visitekaartje is en politiek de nodige aandacht krijgt, zijn onze verduurzamingsbeslissingen uiteindelijk financieel gedreven. In ons geval betekent dat we bewust voor een ander doel kiezen dan bijvoorbeeld het behalen van een energielabel A’. De genomen maatregelen resulteren in Nijmegen uiteindelijk in een jaarlijkse besparing van circa 380 ton CO₂-uitstoot (vergelijkbaar met 45 huishoudens) en een jaarlijkse kostenbesparing van €100.000.

Monumentenstatus, drempel én kans

Een aantal stad- en gemeentehuizen in Nederland zijn ‘gezegend’ met een monumentstatus. Adviseur cultuurhistorie bij de gemeente Nijmegen Mayke Haaksman: ‘Veelal wordt er gedacht dat er aan een monument weinig verduurzamingsmaatregelen uitgevoerd mogen worden. Vaak zijn er zeker mogelijkheden maar gaat dit niet over standaard aanpassingen’. Natuurlijk kunnen geldende regels beperkend werken doordat bijvoorbeeld het esthetische beeld niet mag veranderen. In de praktijk betekent dit dat er bijvoorbeeld voor zonnecellen gekozen kan worden die geïntegreerd zijn in de dakbedekking in plaats van reguliere zonnepanelen die in het straatbeeld opvallen. Dit voorbeeld wordt momenteel uitgevoerd op het dak van de stadsschouwburg in Nijmegen. Aan de andere kant biedt de verduurzaming van monumenten in brede zin ook kansen, juist door uit te kunnen blinken met innovatieve maatwerkoplossingen en gebruik te kunnen maken van subsidies.

Stadhuis is slechts een onderdeel van de uitdaging

Uiteindelijk laten alle praktijkvoorbeelden zien dat iedere gemeente bij de verduurzaming van hun stadhuis zoekt naar een balans tussen een gezond gebouw, een betaalbaar gebouw en een mooi gebouw en dát op een verantwoordbare wijze. Waarbij de ene gemeente meer of minder nadruk op een van de elementen legt. In mijn optiek geeft een gemeente met een stadhuis en/of stadskantoor inderdaad een visitekaartje af. Maar, boegbeeld of niet, ik ben vooral benieuwd hoe een gemeente zich verder inzet bij het verkleinen van haar footprint. Het stadhuis is tenslotte slechts één gebouw uit een vaak aanzienlijke gebouwportefeuille. Vormt het stadhuis daadwerkelijk een representatief visitekaartje van het duurzaam exploiteren van alle gemeentelijke gebouwen?