De bouw- en vastgoedsector van de toekomst associeert BIM niet langer alleen met software, maar ook met samenwerking, communicatie en vertrouwen. Wanneer gebruiker en ketenpartners gezamenlijk ambities definiëren, leidt dat tot een optimaal ontwerp. Daarvoor moet het traditionele aanbestedingsmodel van tafel. Dit zijn belangrijke conclusies uit een rondetafelgesprek over de meerwaarde van bouwinformatiemodellen.

Moderator en Vrijborg-directeur Mark Hassink vraagt de aanwezigen, afkomstig uit onder andere het onderwijs, ingenieurswereld en facility management om de toepassing van BIM in de ontwerpfase onder de loep te nemen. “BIM is virtueel bouwen en virtueel beheren”, vindt managing partner Sander van Herpen van BIMnD building information management. “Voordat je een beslissing neemt over een ontwerpproces kun je zien wat de impact zal zijn op de bouw en ook op het beheer. De gegevens om dat te simuleren en analyseren, heb je tot je beschikking.”

Architect Telma Segers van Vrijborg onderstreept dit. “Je haalt het bouwproces naar voren en zet alles wat er tijdens de bouw gaat gebeuren op papier.” Volgens haar is het echter lang niet altijd zo dat de afstemming van de stukken goed gaat. “Door tijdsdruk lukt het niet om dit integraal met elkaar af te stemmen.”

Het proces overzien en dit versnellen wordt als een belangrijk voordeel van BIM gezien tijdens de ontwerpfase. Dat vindt ook senior lecturer real estate studies Jan Bosmans van Fontys Hogescholen. “Hoe kunnen onze studenten BIM in hoofdlijnen toepassen, zodat ze het proces voor de eindgebruiker zo makkelijk mogelijk maken?”

Een belangrijke stap hierin is door heldere afspraken te maken met alle betrokken partijen, aan de voorkant van een proces. “Bij bestaande bouw heb je het vooral over het completeren van gegevens”, vindt BIM-strateeg Lout van Ierssel van Ingenieursburo van Ierssel. Als het om nieuwbouw gaat zit je aan de voorkant met alle betrokken partijen bij elkaar en spreek je af in welke taal je met elkaar gaat communiceren, wat je van elkaar verwacht en op welk niveau je elementen verwerkt.”

Focus van I naar ‘B’ en ‘M’

De focus op de informatiecomponent van het model verschuift naar de bouw- en management component, vindt Itannex-directeur Nico Ruikes. “BIM wordt nog altijd geassocieerd met software, maar het gaat juist om de samenwerking en communicatie.” Deze twee elementen kunnen volgens hem nog verbeterd worden. “In het traditionele bouwproces zie je dat de belangen hoofdzakelijk individueel zijn. Degenen die het meeste belang heeft bij het reduceren van faalkosten zit achteraan in de keten, dat zijn de installateur en de beheerder.”

Toch wakkeren DBFMO- en PPS-constructies een verschuiving aan, omdat hierdoor de partijen vooraan het proces baat hebben bij een gunstige exploitatie. Zo krijgt een aannemer tegenwoordig steeds vaker de verantwoordelijkheid voor langjarig beheer en onderhoud. Wanneer vormgevende partijen voor een duurzamer alternatief kiezen in een vroeg stadium, leidt dit tot veel lagere onderhoudskosten.

Verdienmodel wijzigen

“En daar zit uiteindelijk de grote winst”, weet innovatie & integratiepartner Fred Kloet van PROCOS Nederland. Met de ‘BIM, BAM, BOOM’-gedachte refereert Kloet naar de winst die het model opbrengt in de ontwerpfase (relatief laag), realisatiefase (gemiddeld) en exploitatiefase (hoog). Deze winst wordt niet bereikt voordat traditionele aanbestedingen verdwijnen. “Daar zie ik een rol weggelegd voor het onderwijs. De personen die het verdienmodel kunnen wijzigen, zijn projectontwikkelaars. Het is een taak voor het onderwijs om deze mensen op te leiden zodat ze hun verdienmodel wijzigen en eerst virtueel te bouwen.” Docent bouwkunde Heidi Fuchs van Fontys hogescholen onderstreept de voordelen van deze aanpassing. “Elementen als een openbare aanbesteding wijzen uit dat de praktijk nog vast zit. De uitvraag moet anders worden en bij de opdrachtgever zit daar dus nog een duidelijke opdracht.”

Kloet (links): "De personen die het verdienmodel kunnen wijzigen, zijn projectontwikkelaars."

Hassink vat samen dat een integraal ontwerp een nieuwe manier van ontwikkelen en aanbesteden vereist. “Bij het ontwerp zijn samenwerken en communicatie belangrijke pijlers, onafhankelijk van de softwaretool die je daarvoor wenst in te zetten. Omdat je met veel verschillende belangen te maken hebt, is een regierol noodzakelijk.”

Van Herpen voegt een derde pijler toe: vertrouwen. “Je moet kunnen vertrouwen op de data die je van je ketenpartners krijgt. Ik merk dat velen het nog moeilijk vinden om informatie aan te leveren of te krijgen en erop te vertrouwen.” Van Iersel merkt hierbij op dat dit vertrouwen nog lijkt te ontbreken bij partijen die later in het proces worden betrokken. “Zij hebben geen vertrouwen in de informatie die eerder in het model is opgesteld en negeren dit af en toe zelfs compleet.” Hij verwacht dat het steeds belangrijker wordt om partijen als de installateur vroegtijdig te betrekken.

Na het rondetafelgesprek was het tijd om te netwerken en van een lunch te genieten

Integraal huisvestingsvraagstuk definiëren

Hassink ziet een duidelijke integrale opgave om het huisvestingsvraagstuk te definiëren. “Dat doe je samen met de ketenpartners, zodat alle neuzen dezelfde kant op staan. Vraag je ook af of de gebruiker wel voor ogen heeft wat het eindproduct moet zijn. De ambitie moet kenbaar zijn op strategisch niveau”, aldus de Vrijborg-directeur. “Het projectmanagement van de toekomst vergt veel soft skills. Hoe je met elkaar samenwerkt en hoe open en transparant je bent. Oftewel: de zachte kant van het bouwen, de regierol wordt belangrijker.”

Ook docent bouwkunde Ad Bone van Fontys Hogescholen sluit zich hierbij aan. “Breng partijen aan de voorkant bij elkaar en zorg dat de contracten doorlopen, zoals bijvoorbeeld infra. Dat zorgt ook voor een stukje garantie op werk. Hierdoor zet je mensen aan tafel die de projecten kennen en voor een langere tijd met elkaar kunnen en willen samenwerken.”

Rol van studenten

Het rondetafelgesprek wordt afgesloten met een rondvraag naar advies, om erachter te komen welke rol real estate studenten in de toekomst moeten spelen. Vrijborg-adviseur Jan-Willem Versaevel denkt dat het interessant is om het operationele onderdeel van ontwerpen te laten zien. “Weet wat je uiteindelijk met de techniek kunt. Laat ook de dwarsverbanden zien en wat er in de toekomst mogelijk is.”

Volgens Van Ierssel moeten studenten vooral dichtbij de opdrachtgever staan en kennis van verschillende partijen bij elkaar brengen. “Er ligt vooral een kans om studenten op te leiden als procesmanager. Er is een behoefte om de voor- en achterkant van het proces bij elkaar te brengen.” Ruikes denkt dat hedendaagse studenten vooral een globaal inzicht moeten verkrijgen. “Ze hoeven niet per definitie de diepte in te gaan, want daar heb je software voor.” Van Herpen voegt toe dat studenten moeten weten hoe ze BIM als tool in kunnen zetten bij een beter bouwproces. “De docent moet een facilitator zijn en de kennis uit de markt halen.” Tot slot roept Kloet op tot gedrag dat hoort bij een opleiding die BIM bijbrengt, waarop de andere aanwezigen instemmend knikken. “Selecteer docenten die het gedachtengoed uitdragen en vooral: ken geen weg terug.”