De afgelopen jaren zijn er veel initiatieven genomen om de samenwerking tussen bouwpartijen te verbeteren. Naar verwachting zullen veel van deze initiatieven ook gevolgen hebben voor de rol van diverse ontwerpende en adviserende partijen binnen het bouwproces. Een veel gebruikt kernbegrip bij deze vernieuwingsprocessen is ‘integratie’, te onderscheiden in termen van proces en ontwerp.
Procesintegratie heeft te maken met de wijze waarop partijen hun samenwerking vorm en inhoud geven. Intensivering van de samenwerking tussen bouwpartijen tijdens het ontwerpproces wordt veelal in de literatuur beschreven als een middel om hogere efficiëntie tijdens het proces te bereiken. Andere doelen van procesintegratie zijn onder meer de reductie van faalkosten, een verkorte projecttijd en innovatie.
Daarnaast kan ontwerpintegratie, in termen van resulterende kwaliteit, een doel zijn van het ontwerpteam. Thema’s als duurzaamheid, lifecycle costs en energiebesparing benadrukken het belang van integratie van technische installaties binnen het totale ontwerp. Door een integrale benadering van de opdracht kunnen het architectonisch en installatietechnisch concept optimaal op elkaar worden afgestemd. Hierbij gaat het om de synergie tussen technische, functionele en esthetische aspecten van het gebouw die als één geheel ontworpen dienen te worden en elkaar hierin versterken.
Het gebouw als wezenlijk onderdeel van eigen klimaatsysteem
Deskundigen op het gebied van architectuur, bouwkunde en installatietechniek zien tegenwoordig het bouwwerk in vorm en materialisatie als expliciet onderdeel van het eigen klimaatsysteem. Zo vergt een gezond binnenklimaat niet per definitie een installatietechnische oplossing, maar kent zijn basis ook in het bouwkundig ontwerp. De wijze waarop integratie tot uitdrukking komt in de architectonische expressie kan op verschillende manieren worden vormgegeven.
Enkele exemplarische voorbeelden welke internationaal worden erkend als architectonisch hoogstaande projecten waarbij de installatietechniek een belangrijke rol speelt zijn: het Centre Pompidou in Parijs van Richard Rogers en Renzo Piano en het Sainsbury Centre van Norman Foster. Vanuit het oogpunt van architectonische expressie zijn deze projecten elkaars tegenhangers. Echter, het samenspel van techniek en het architectonisch ontwerp is bepalend voor de kwaliteit die aan het eindresultaat wordt toegekend.
In de praktijk blijkt dat professionals integratie consistent als kwaliteit beoordelen, wanneer er enige vorm van cohesie tussen bijvoorbeeld installaties en het ruimtelijk functioneel ontwerp aanwezig is als resultaat van een bewuste handeling. Ontwerpintegratie kan daarom worden omschreven als 'het resultaat, van een bewuste handeling in de vorm van activiteiten van ten minste twee experts, vanuit verschillende specialisaties, gericht op het genereren van ontwerpkwaliteit als resulterende meerwaarde uit hun samenwerking'.
De ‘gebouwenvelop’ is hierbij een belangrijk ontwerpaspect dat een excentriek onderdeel uitmaakt van de architectonische expressie van het gebouw. Vanuit de noodzaak om duurzamer te bouwen en voortschrijdende technische mogelijkheden toe te passen, hebben de gevelontwerpen zich de afgelopen jaren razendsnel ontwikkeld en zijn belangrijke bouwdelen geworden voor het optimaliseren van het binnenklimaat. Het ING House in Amsterdam van Meyer en Van Schoten is hier een uitstekend voorbeeld van. De installatietechniek is dusdanig binnen de klimaatgevel geïntegreerd dat deze geen belemmeringen vormt voor het transparante karakter van de gevel.
Gesteld kan worden dat de gevel als plat vlak is uitgegroeid tot een zone waarin steeds meer functies worden geïntegreerd zoals klimaatregulering, communicatie, maar ook verblijfsruimte in de vorm van tuinen, terrassen, of balkons.
Hoe te komen tot ontwerpintegratie?
Om ontwerpintegratie binnen een project na te streven is het aannemelijk te stellen dat het architectonisch ontwerp een cruciale stap is tijdens het proces, omdat deze ten grondslag ligt aan het uiteindelijk op te leveren bouwwerk. De ’potential benefit/impact-curve’ beschrijft de hoge mate van invloed van vroegtijdige besluitvorming tijdens het ontwerptraject op het uiteindelijke functioneren van het gebouw.
Echter, onderzoek toont aan dat het traject voorafgaand aan het ontwerpproces van cruciaal belang is voor de uiteindelijk te realiseren integrale kwaliteit. Zonder een specifiek geformuleerde ambitie van de opdrachtgever voorafgaand aan het ontwerpproces, zullen andere prioriteiten worden gesteld door het ontwerpteam en vindt er andere besluitvorming plaats. Om een integrale aanpak van het project te bewerkstelligen is het daarnaast van belang dat er een gemeenschappelijke visie is binnen het projectteam. Zij moeten het eens zijn over de gewenste kwaliteit van het op te leveren bouwwerk en gezamenlijk streven naar hetzelfde optimale resultaat. Daarnaast vragen specifieke ambities als duurzaamheid, lifecycle costs en energiebesparing onder meer een andere rol van de installatieadviseur tijdens het proces. Vroegtijdige betrokkenheid van de adviseur tijdens het opstellen van een Programma van Eisen zorgt voor een compleet en helder basisdocument welke aan het ontwerpen ten grondslag ligt.
Conclusie
Er kan worden geconcludeerd dat thema’s als duurzaamheid, lifecycle costs en energiebesparing vragen om een integrale benadering van de projectopdracht. Om deze integrale aanpak te faciliteren is het traject voorafgaand aan het ontwerpproces van cruciaal belang om integratie als ontwerpkwaliteit van het op te leveren bouwwerk te bereiken. Bovendien kan op deze manier een substantiële bijdrage worden geleverd aan duurzaamheid. Het is belangrijk dat opdrachtgevers hier duidelijk hun rol nemen en helder zijn in het formuleren van visie, ambitie en opdracht. De komende jaren worden integratie zowel binnen het ontwerp alsook binnen het samenwerkingsproces tussen bouwpartijen verbeterd en geoptimaliseerd. De wereld om ons heen staat immers niet stil.
Over de auteur: Ir. Sander Breider is afgestudeerd aan de faculteit Bouwkunde van de Technische Universiteit te Delft, Master Real Estate and Housing. Hierbij heeft hij zich gespecialiseerd op het gebied van ontwerpmanagement rondom de samenwerking tussen partijen, waarbij kwaliteit in termen van ontwerpintegratie het resultaat is.
Sander presenteerde medio 2014 zijn onderzoek tijdens het internationale bouwcongres in Sri Lanka (International Conference on Contruction in a Changing World). Sander werkt momenteel als projectmanager bij ABC Nova en is betrokken bij diverse geïntegreerde bouwprocessen.