Een artikel van Tomas van Dijk over de REAP-methode van o.a. Andy van den Dobbelsteen. Deze  methode stelt stedenbouwkundigen in staat  een stad CO₂-neutraal te ontwikkelen.

Supermarkten die hun restwarmte doorsluizen naar woningen en zwembaden die kantoorgebouwen helpen opwarmen. Dankzij dit soort energie-uitwisselingen wil Rotterdam diverse wijken CO₂-neutraal maken. Dat kan gemakkelijk, denken ze in de havenstad.

Nu bepalen ze nog het straatbeeld, de tochtige jaren vijftigwoningen rondom het stadhuis, het oude postkantoor en wtc in Rotterdam. Maar als het aan de gemeente ligt, is de wijk in 2025 CO₂-neutraal. Dat vergt meer dan alleen betere isolatie en zonnepanelen.

Energiestromen uitwisselen
In het gebied staan nieuwe woningen, kantoren, een tweede Koopgoot en supermarkten op stapel. Al die gebouwen hebben hun eigen warmte- en koudebehoefte en produceren reststromen. Rotterdam wil dat die energiestromen uitgewisseld worden.

Supermarkten moeten bijvoorbeeld continu zorgen voor koeling. Ze produceren daarbij veel warmte die nu in de atmosfeer verdwijnt. Zonde, want je kunt de warmte ook met warmtepompen naar
nabijgelegen woningen leiden.

Loeiende airco's
“Zo kunnen we ook warmte uitwisselen tussen kantoren en woningen”, zegt Nico Tillie van de dienst Stedenbouw & Volkshuisvesting die het plan in goede banen moet leiden. Op een warme dag loeien de airco’s op kantoor. De warmte die de kantoren de lucht in blazen kan tijdelijk opgeslagen worden in de bodem in zogenaamde wko-installaties (Warmte Koude Opslag) zodat er ‘s nachts of in de winter woningen mee verwarmd kunnen worden.

“Ook kan in de wijk afval worden verzameld om biogas te maken”, aldus Tillie. En de restvraag aan energie wil de gemeente met gangbare groene technologie opwekken. Door middel van zonnepanelen bijvoorbeeld.

REAP
Het project maakt deel uit van het Rotterdam Climate Initiative. Doel van dit initiatief is om de CO₂-uitstoot van de stad in 2025 te halveren ten opzichte van 1990. Bepaalde wijken zoals die rondom het oude postkantoor moeten zelfs helemaal CO₂-neutraal worden.

“Volgens ons model kan dat makkelijk”, zegt Tillie. Hij refereert aan het model reap (Rotterdamse EnergieAanpak en -Planning), dat mede is ontwikkeld door prof.dr.ir. Andy van den Dobbelsteen, hoogleraar klimaatontwerp en duurzaamheid bij de faculteit Bouwkunde.

“Tot nu toe gebruikten architecten en stedenbouwkundigen drie stappen voor duurzaam bouwen”, vertelt Van den Dobbelsteen. “Verminderen van de energieconsumptie, het gebruiken van duurzame energie en het zo schoon en efficiënt mogelijk gebruik van fossiele brandstoffen voor de resterende behoefte. Deze Trias Energetica heeft tot nu toe niet geleid tot substantieel meer duurzame gebouwen. Wij voegen een stap toe: hergebruik van afvalstromen, zoals afvalwater, huis- en tuinafval en restwarmte. Deze methode zal het gebruik van fossiele brandstoffen uiteindelijk overbodig maken.”

Met de REAP-methode kunnen stedenbouwkundigen de stad afstruinen op zoek naar uitwisselingsmogelijkheden. Van den Dobbelsteen: “Als je er in een bepaalde wijk energetisch niet uitkomt, dan moet je verder kijken. Misschien levert warmte-uitwisseling met een andere wijk met minder woningen maar wel een ijsbaan of een zwembad, een betere balans.”

Zuidplein
De onderzoekers hebben de methode losgelaten op het Hart van Zuid in Rotterdam. In de stedenbouwkundige blauwdruk die dit opleverde, staat dat er vlakbij winkelcentrum Zuidplein woningen moeten verrijzen die kunnen teren op de restwarmte van een supermarkt.

Het nabijgelegen energieverslindende Ikazia ziekenhuis moet vooral op zichzelf terugvallen en warmte terugwinnen op haar afvallucht en -water en beter geïsoleerd worden door middel van een overkoepelende klimaatgevel, een soort immense kas met vegetatie.

Voorlopig worden deze aanpassingen echter geen werkelijkheid. “We hebben gekozen om de methode toe te passen in de wijk rondom het oude postkantoor omdat daar meer projectontwikkelaars actief zijn”, zegt Tillie. “Je moet nieuwbouw hebben, want anders kun je de investeringen niet terugverdienen.”

Uitdagingen
Zo’n REAP-transformatie naar CO₂-neutraal vergt behoorlijk wat infrastructurele aanpassingen. Zo moet je gebouwtjes plaatsen die energie opvangen en herverdelen, en heb je warmtepompen nodig en warmteopslagsystemen om dagelijkse en seizoensgebonden temperatuursveranderingen mee op te vangen.

Logistiek is het ook een uitdaging. Zo zal een wooncomplex in de CO₂-neutrale wijk waarschijnlijk een stuk eerder klaar zijn dan de supermarkt die de bewoners van warmte moet voorzien. “De projectontwikkelaar heeft gezegd dat hij niet van plan is om te wachten “, zegt Tillie. “Gelukkig is Eneco bereid om een noodaggregaat te maken.”

Duurzame energie
De energie die na al deze aanpassingen nog vereist is, moet duurzame energie zijn. Onder duurzame energie verstaat Rotterdam voorlopig ook restwarmte uit de omringende industrie die door de buizen van de stadverwarming de stad binnen kan stromen. Maar ja, wat als de industrie ook verduurzaamt volgens de cradle-to-cradle-filosofie en deze warmwaterstroom opdroogt?

“Tegen die tijd – over zo’n twintig jaar – moeten we alternatieven vinden”, zegt Van den Dobbelsteen. “We kunnen dan overstappen op geothermie.”

Meer informatie: REAP

Met dank aan TU Delta.